Διαφάνεια και Αξιοκρατία: Τα δύο ζητούμενα στο δημόσιο τομέα.

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ

Δια (1) + εμφαίνω (2) (1) αρχική σημασία διαιρετική  χρησιμοποιείται ευρέως και στην σύνθεση αλλά και σε σημασίες «εξ΄ ολοκλήρου» και «διαμέσου» (2) εκθέτω, φανερώνω Διαφάνεια Ορισμός Η ιδιότητα του σώματος που είναι διαφανές, που επιτρέπει να διακρίνονται τα αντικείμενα που είναι πίσω από αυτό, (μτφ.) η κατάσταση ή οι συνθήκες που επιτρέπουν σε κάποιον να μαθαίνει την πραγματικότητα και την αλήθεια: Πρέπει να υπάρχει διαφάνεια στη διαχείριση του δημόσιου χρήματος.

ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ

Άξιο (1) + κρατία (2) (1) προέρχεται από το ρήμα άγω οδηγώ, αρχική σημασία ισοβαρής ισότιμος, αρχαία ικανός - πρέπων (2) αρχική σημασία εξουσιάζω, κυβερνώ – κυριαρχώ, αρχαία (Ηρόδοτος) αποκτώ κατέχω Αξιοκρατία Ορισμός Αντίληψη σύμφωνα με την οποία επιλέγονται οι άξιοι, οι ικανοί, για να αναλάβουν τις διάφορες θέσεις στο δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα. Με βάση την αντίληψη αυτή η επιλογή γίνεται με μοναδικό κριτήριο τα προσόντα του ατόμου και όχι την καταγωγή, τη συγγένεια την κοινωνική θέση ή άλλα παρόμοια κριτήρια.

Η αξιοκρατία, οι ίσες ευκαιρίες στην κατάληψη αξιωμάτων αποτελεί βασική αρχή του δημοκρατικού πολιτεύματος. Είναι πολύ σημαντικό στην κατάληψη των αξιωμάτων βασικό ρόλο να παίζουν οι ατομικές ικανότητες, το προσωπικό κύρος, η επιλογή των άξιων και ικανών στα αξιώματα.

Τα στοιχεία της αξιοκρατίας

Επιστημονική συγκρότηση, τιμιότητα, συνέπεια, αμεροληψία, ευσυνειδησία, ειλικρίνεια, κριτική ικανότητα, εχεμύθεια, αλληλεγγύη συνεργατικότητα, κύρος, αξιοπιστία και αξιοπρέπεια, συνείδηση κοινωνικής ευθύνης, παραγωγικότητα και φιλοπονία, κοινωνικά αισθήματα: φιλία, ανθρωπιά.

Η σημασία της αξιοκρατίας για το άτομο και την κοινωνία είναι πολύπλευρη και απλώνεται σε όλους σχεδόν τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. –Οικογένεια, Σχολείο, Επάγγελμα, Κοινωνία, Πολιτική, Διοίκηση

Στον οικονομικό τομέα τα ικανά άτομα επιλέγουν και υλοποιούν τις πιο αποτελεσματικές διαδικασίες για την παραγωγή αγαθών. Με τον τρόπο αυτό έχουμε ποσοτική και ποιοτική παραγωγή υλικών αγαθών. Τα παραγόμενα αγαθά είναι ανταγωνιστικά και επέρχεται οικονομική ωφέλεια τόσο για το άτομο, όσο και για την κοινωνία, που εξασφαλίζει μάλιστα και πολύτιμο συνάλλαγμα.

Στον πνευματικό τομέα όταν τα ικανά άτομα καταλαμβάνουν καίριες θέσεις σε τομείς της πολιτείας που καταστρώνονται τα εκπαιδευτικά προγράμματα, είναι βέβαιο ότι έχουμε ποιότητα και αποτελεσματικότητα στην εκπαίδευση. Επίσης η επιλογή ικανού εκπαιδευτικού προσωπικού συμβάλλει στην υλοποίηση των προγραμμάτων, με αποτέλεσμα να προωθείται ευρύτερα η Παιδεία.

Στους διάφορους επιστημονικούς τομείς που σχετίζονται με την έρευνα είναι επόμενο τα άξια και ικανά άτομα να δίνουν νέες προοπτικές στην εξέλιξη των Επιστημών.

Στον κοινωνικό τομέα τα ικανά άτομα, όταν αναλαμβάνουν θέσεις μέσα στο κοινωνικό σύνολο παίρνουν πρωτοβουλίες, προτείνουν προγράμματα, αναλαμβάνουν ευθύνες, καλλιεργούν το διάλογο, γίνονται διαλλακτικά όταν χρειάζεται, επιλέγουν με κριτικό πνεύμα τα καλύτερα προτεινόμενα μέτρα για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων και σε κάθε ευκαιρία προωθούν το κοινωνικό συμφέρον.

Η εμπιστοσύνη, που έχουν τα ικανά άτομα στον εαυτό τους, τα απαλλάσσει από τον εγωισμό, μπορούν εύκολα να αναγνωρίσουν την προσφορά των συνανθρώπων τους, να συνάψουν ορθές διαπροσωπικές σχέσεις και να πετύχουν την κοινωνική αποδοχή και αναγνώριση. Με τον τρόπο αυτό διευκολύνεται η πρόσβαση από το εγώ προς το εμείς, κοινωνικοποιούνται εύκολα, και γι' αυτό τα ικανά άτομα δεν οδηγούνται σχεδόν ποτέ στην κοινωνική περιθωριοποίηση.

Η αξιοκρατία αποτελεί επίσης και κίνητρο άμιλλας. Ο θεμιτός ανταγωνισμός είναι στοιχείο ατόμων που έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, στην αξία τους, στις δυνάμεις τους δε λειτουργούν μέσα στο κοινωνικό σύνολο με τρόπο που καταστρατηγεί τις δυνατότητες των συνανθρώπων τους. Από τη στιγμή που γνωρίζουν ότι ο πραγματικά άξιος θα επικρατήσει, αγωνίζονται για την απόκτηση αρετών και προσόντων.

Αποτελεί παράγοντα ηθικοποίησης, τα άτομα συνειδητοποιώντας ότι το ήθος αποτελεί σημαντικό στοιχείο για την προώθησή τους καλλιεργούν την ευγένεια, την ειλικρίνεια, την ανιδιοτέλεια και άλλες παρόμοιες ηθικές αρετές. Επίσης τα ικανά άτομα στηρίζονται περισσότερο στις δημιουργικές ικανότητές τους και δε συμμαχούν με το ψέμα, την κολακεία, την υποκρισία, το φθόνο, τη ζήλια, τη διαβολή και την υιοθέτηση  της αντίληψης: ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Με τον τρόπο αυτό συμπεριφοράς τα άτομα αυτά αποβαίνουν πρότυπα ήθους για τους συνανθρώπους τους.

Τα άτομα, λόγω της αναγνώρισης των ικανοτήτων τους, αισθάνονται ικανοποίηση και αποκτούν αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία. Αυτή η ψυχολογική τους κατάσταση τα καθιστά αγωνιστικά και τα οπλίζει με υπομονή και επιμονή, αρετές απαραίτητες για την υλοποίηση των στόχων τους. Το αίσθημα της κοινωνικής δικαιοσύνης τα οδηγεί στον προγραμματισμό των επιδιώξεών τους και στην αποβολή του άγχους και της αβεβαιότητας.

Στον πολιτικό τομέα ενισχύεται το δημοκρατικό πολίτευμα. Με τα ικανά άτομα σε καίριες πολιτικές θέσεις προωθείται ο ήρεμος πολιτικός διάλογος, προτείνονται προγράμματα και προωθούνται θεσμοί, που κατοχυρώνουν την ισονομία, την αξιοκρατία και τα ανθρώπινα, γενικότερα, δικαιώματα. Η εκλογή ικανών πολιτικών εκπροσώπων θα απαλλάξει την κοινωνία μας από το λαϊκισμό και την ξύλινη γλώσσα των πολιτικάντηδων.

Τα άτομα, επίσης, που υπηρετούν την κοινωνία μας από τις διάφορες πολιτικές θέσεις, επιδίδονται απερίσπαστα στο έργο τους και εξυπηρετούν τους πολίτες, χωρίς να επηρεάζονται από την κομματική τους ταυτότητα. Αυτό συμβαίνει, γιατί γνωρίζουν ότι κατέχουν δικαιωματικά και όχι ρουσφετολογικά τη θέση τους. Τα αξιοκρατικά επιλεγμένα άτομα δε μαζοποιούνται, δε χειραγωγούνται, δεν ετεροκαθορίζονται και δε μεταβάλλονται σε άβουλα κομματικά όργανα.

Θα μπορούσαμε ανεπιφύλακτα να ισχυριστούμε πως η αξιοκρατία αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα τόσο για την ατομική, όσο και για την κοινωνική πρόοδο. Η εκτίμηση αυτή πρέπει να γίνει βίωμα όλων μας, αλλά ιδιαίτερα των εκάστοτε κυβερνήσεων. Ο ανταγωνισμός που επικρατεί διεθνώς απαιτεί να υπάρχουν ικανά στελέχη σε όλους τους τομείς δραστηριότητας, αν θέλουμε να αντέξουμε ως χώρα. Η ένταξή μας, μάλιστα, στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και σε άλλους οργανισμούς εγκυμονεί κινδύνους για την επιβίωση μας. Υπάρχει περίπτωση, αν δεν αξιοποιήσουμε τα ικανά στελέχη του τόπου μας, να περιθωριοποιηθούμε ως χώρα.

Η αναξιοκρατία στη σύγχρονη εποχή

Αναξιοκρατία είναι η προώθηση προσώπων στα διάφορα αξιώματα με αθέμιτα μέσα.

Μορφές

Ο νεποτισμός: η μεταβίβαση αξιωμάτων και προνομίων σε συγγενικά πρόσωπα αυτών που είναι στην εξουσία, αντί στα άξια και ικανά άτομα.

Ο φαβοριτισμός ή ευνοιοκρατία: η προτίμηση ευνοούμενου στη διοίκηση, στις κρατικές υπηρεσίες.

Ο αριβισμός ή τυχοδιωκτισμός: η επιδίωξη για γρήγορη ανάδειξη και πλουτισμό με κάθε μέσο.

Οι εκδουλεύσεις - ρουσφέτι: τακτική με την οποία ανάξιοι φθάνουν σε κάποιο σκοπό ή αξίωμα με συνέπεια να απειλείται η ηθική βάση της κοινωνίας.

Αίτια αναξιοκρατίας

Το συγκεντρωτικό γραφειοκρατικό σύστημα, η έλλειψη ουσιαστικής πολιτικής παιδείας,  η πολιτική ανηθικότητα και η εμπορευματοποίηση της πολιτικής ζωής, τα πολιτικά κόμματα με αντιδημοκρατική λειτουργία, η δομική και λειτουργική ανεπάρκεια της κοινωνίας (τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα: παιδεία, εργασία, περίθαλψη), η πολυνομία, οι ανεπάρκειες της διοίκησης, τα ανθρώπινα πάθη και οι αδυναμίες, όπως ο εγωισμός, η φιλοπρωτία, η φιλαρχία, η εγωπάθεια, η κολακεία, η αδικία, το συμφέρον και ο ατομικισμός, το υλιστικό και ευδαιμονιστικό πνεύμα αναστέλλει κάθε ηθικό φραγμό για την εκπλήρωση του επιθυμητού.

Οι επιπτώσεις της αναξιοκρατίας

Κλονίζεται η αξιοπρέπεια και η αξιοπιστία του κράτους, καθώς το ίδιο χωρίζει  τους πολίτες σε προνομιούχους και μη, υπονομεύεται η εύρυθμη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, διασπάται η κοινωνική συνοχή και η εθνική ομοψυχία, νοθεύεται η πολιτική συνείδηση, καλλιεργούνται τα ανθρώπινα πάθη, ο σκληρός ανταγωνισμός, η αδικία, η παρανομία, η ασυδοσία και το δίκαιο του ισχυρότερου, ισοπεδώνεται η ατομική, πολιτική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή, προωθούνται ανήθικοι και ανέντιμοι άνθρωποι, με κίνδυνο τη ναρκοθέτηση των θεμελίων της κοινωνίας, επικρατεί πνευματική και ψυχική διαφθορά, γιατί φθείρονται ηθικά οι άνθρωποι, πνευματική υποβάθμιση, κοινωνική αποδιοργάνωση, κοινωνική αδικία, χρεοκοπία ηθικών αξιών, ψυχολογικά προβλήματα, οικονομικά προβλήματα, επικρατούν φαινόμενα ευνοιοκρατίας, οικογενειοκρατίας και ρουσφετολογίας. Τα περιβόητα μέσα ανάγονται σε κυρίαρχη πολιτική πρακτική, θριαμβεύουν οι μετριότητες και καθαγιάζεται η ελάσσων προσπάθεια, εξευτελισμός της προσωπικότητας του ατόμου, γιατί, αν και διαθέτει τα κατάλληλα προσόντα, για να καταλάβει κάποια θέση εντούτοις,  εκλιπαρεί και ικετεύει για το αυτονόητο και λογικό.

Η αντιμετώπιση της αναξιοκρατίας

Αναμφίβολα η επικράτηση της αξιοκρατίας δεν είναι εύκολη υπόθεση, γιατί, όπως προαναφέραμε, στην εποχή μας καταστρατηγείται με πολλούς τρόπους.

Η Πολιτεία οφείλει να ενδιαφερθεί ιδιαίτερα για την επικράτηση της αξιοκρατίας.  Οι πολιτικοί άρχοντες οφείλουν να προωθούν αξιοκρατικούς θεσμούς, αλλά και να επιβλέπουν την εφαρμογή τους. Χρειάζεται πολιτική βούληση για να επικρατήσει η αξιοκρατία, ηθική εξυγίανση του δημόσιου βίου και εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλέγματος, απόλυτη διαφάνεια της δημόσιας διοίκησης, προώθηση της σύγχρονης αναπτυξιακής και αντιγραφειοκρατικής διοίκησης, δημιουργία, οργάνωση και λειτουργία κομμάτων αρχών, θεσμοθέτηση έντιμου εκλογικού συστήματος, απονομή κοινωνικής δικαιοσύνης που θα ενισχύσει την πολιτική ευθύνη και την υπερηφάνεια του Έλληνα πολίτη, ανθρωπιστική παιδεία, που θα συμβάλει στην ηθικοποίηση και στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ατόμου. Ως αποτέλεσμα της ηθικοποίησης θα προέλθει και η ορθή αξιολόγηση του ατόμου, οι φορείς κοινωνικοποίησης, όπως είναι η οικογένεια και το σχολείο, να ενδιαφερθούν για την κοινωνική αγωγή των νέων και να τους δημιουργήσουν κοινωνική συνείδηση. Με τον τρόπο αυτό οι νέοι θα συνειδητοποιήσουν ότι πρέπει, για να αποκατασταθούν στη ζωή τους, να αποκτήσουν εφόδια, να μη στηρίζονται στις γνωριμίες και να μην αποβλέπουν στα ρουσφέτια για την επαγγελματική τους αποκατάσταση ή την επιτυχία άλλων στόχων, τα ικανά και καταξιωμένα άτομα να προβάλλονται και να αναγνωρίζεται η αξία τους. Με τον τρόπο αυτό θα γίνει γνωστή στο κοινωνικό σύνολο η προσφορά των άξιων και ικανών και τα άτομα αυτά θα αποτελέσουν πρότυπα για μίμηση.

 Πρέπει να γίνει κατανοητό τόσο από την πολιτεία, όσο και από τα μέλη του κοινωνικού συνόλου ότι στην εποχή μας, που οι εξελίξεις είναι ταχύτατες και οι ανταγωνισμοί εξοντωτικοί, δεν είναι δυνατό να προοδεύσει η χώρα μας, αν δεν αξιοποιήσει το ικανό δυναμικό της.

Πρέπει να γίνει κοινωνική προσπάθεια για την καλλιέργεια αρετών (αυτογνωσία, ειλικρίνεια, εντιμότητα, δικαιοσύνη, μετριοφροσύνη κλπ.).

Το αίτημα για διαφάνεια και αξιοκρατία από αυτούς που ευθύνονται για την κρίση και πλουτίζουν από αυτή είναι εξόφθαλμα υποκριτικό, ενώ από τα αθώα και σαστισμένα θύματα (και όχι μόνο) μπορεί και να είναι αυθεντικό. Σίγουρα αυθεντικό είναι όταν προέρχεται από ανθρώπους που έχουν αρχές και αξίες, όπως τιμιότητα, δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια ή (και) πιστεύουν σε (και χαρακτηρίζονται οι ίδιοι από) συλλογικές ποιοτικές συμπεριφορές όπως το φιλότιμο, η αίσθηση της ντροπής, η αίσθηση του μέτρου. Η συνταγή ακούγεται η ίδια από όλους, αλλά ξεκινάει από διαφορετικά υλικά και καταλήγει σε διαφορετικό φαγητό, αφήνοντας σίγουρα κάποιους δυσαρεστημένους.